Rok bieżący został przez UNESCO ogłoszony rokiem Teodora Dostojewskiego, najpoczytniejszego beletrysty wszech czasów.
Poniżej proponujemy uwadze Czytelników informacje zaczerpnięte bezpośrednio z rękopiśmiennych materiałów archiwalnych, zachowanych w trudno dostępnych zbiorach publicznych i prywatnych na terenie współczesnej Białorusi, Litwy, Rosji i Ukrainy. Mówią one same za siebie i wnoszą zupełną jasność w zagadnienia dotyczące rodowodu panów Dostojewskich. Tak tedy protoplastą rodu – według świadectw archiwalnych – był niejaki Daniel, syn Jana, który w 1506 roku otrzymał od kniazia pińskiego Fiodora Jarosławicza – majętności Dostojewo, Półkotycze i in. Mniej więcej od połowy XVI wieku potomkowie pana Daniela używają nazwiska „Dostojewski”.

Syn jego, Szymon, w 1552 r. otrzymał od królowej Bony przywilej, w którym figuruje jako współwłaściciel majętności (sioła) Moroczne w powiecie pińskim. Jego żoną była szlachcianka Hanna Wasilewska. Drugi syn Daniela, Jan, brat Szymona, około roku 1555 był właścicielem sioła Lachowicze tegoż powiatu i posiadał własną kamienicę w Pińsku. Jego żoną z kolei była córka zacnego szlachcica pińskiego Benedykta Fursowicza.
Jan Dostojewski miał czterech synów: 1. Sasina (urzędnika pińskiego sadu grodzkiego, później podstarościego pińskiego; w 1557 roku wystawił na służbę wojskową dwóch koni i żołnierza z rusznicą) ( Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku, f. 1741, z. 1, nr 63, s. 890). 2. Teodora („ziemianina pińskiego”, jego żoną była imienniczka Zofia Dostojewska; 3. Stefana (ziemianina powiatu mińskiego, który w 1577 r. otrzymał od Stefana Batorego Miński Klasztor Wniebowstąpienia, ale zaniedbał swe obowiązki i został go pozbawiony; jego żoną była Bohdana z domu Makarewicz); 4. Rafała (urzędnika podskarbiego litewskiego Ławryna Wojny w miasteczkach Motol i Drużyłowicze powiatu pińskiego).
W czwartym pokoleniu figurują: 1. Piotr (syn Sasina), marszałek szlachty powiatu pińskiego, w 1599 r. członek Trybunału Głównego W. Ks. Litewskiego, w 1627 – sędzia pińskiego sądu grodzkiego; jego żona Bohdana z domu Owsiany „wsławiła” się tym, że najechała i ograbiła ze swą czeladzią monaster prawosławny w Pińsku 1617; 2. Piotr (syn Stefana), też marszałek powiatu pińskiego. Zachował się jego testament z 5 listopada 1629 r., z którego dowiadujemy się, iż miał żonę Dorotę z domu Kozińska, syna Benedykta i wnuków Władysława, Łucję oraz najukochańszą Ewę (po zamęściu Skromowską); 3. Maryna (córka Stefana) Dostojewska została przez sąd królewski skazana na ścięcie za zamordowanie swego niekochanego męża Stanisława Karłowicza; kara została wykonana po zwłoce, podczas której morderczyni zawarła ślub z niejakim Psarskim. (Do tej sprawy wrócimy w dalszym ciągu niniejszego tekstu). 4. Czwartą reprezentantką czwartego pokolenia Dostojewskich była Raina (córka Stefana, siostra Maryny), po zamążpójściu Podwysocka. 5. Piątym był Filon (syn Rafała), od 1605 r. właściciel części dóbr Dzikowicze, Moroczne, Ziemkowskie, Komory i in. Żoną jego była Anna Stanisławowna Jaszczyńska, ziemianka powiatu pińskiego (Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku, f. 1741, z. 1, nr 63, s. 738-739).
Piąte pokolenie reprezentuje Benedykt (syn Piotra), w 1655 podczaszy piński, z żoną Heleną Jelską; jego córka (imię nieznane) zmarła w 1629 r.
Na szóste pokolenie składają się: 1. Roman (syn Benedykta), właściciel dóbr Ostrów pod Pińskiem; jego żoną była Katarzyna z Ordów; 2. Leon Franciszek (syn Benedykta), żonaty z Anną Ordzianką; po jego śmierci żona wyszła ponownie za mąż za Aleksandra Wysockiego, a majątek przeszedł na jego brata Piotra; 3. Piotr (syn Benedykta) był rotmistrzem w pułku Samuela Oskierki; w testamencie z dnia 7 stycznia 1660 r. kazał się, jako dobry katolik, pochować w podziemiach Kościoła OO. Franciszkanów w Pińsku (Narodowe Archiwum Historyczne Białorusi w Mińsku, f. 1733, z.1, nr 1, s.123-124). Testament ten, jako interesujące świadectwo historyczno-kulturalne, warto zacytować obszerniej: „W imię Boga w Tróycy Świętey jedynego, oyca y syna y ducha świętego, amen. Ponieważ od naywyższego sędziego na wszystek świat plemienia ludzkiego ta padła sentencya, że każdy zostawający na tym mizernym świecie człowiek, krótko długo li żyjąc, przez śmierć ustąpić z niego musi, przeto y ja Piotr Benedyktowicz Dostojewski, rotmistrz Jego Królewskiey Mości, temuż naywyższego (Pana) podległym będąc prawu, a niemniey to uważając, iż przed się ten móy zawziowszy umysł szatę (?), na którey żyć y oraz umrzeć trzeba” (...).Tu rękopis jest uszkodzony. A dalej dziękuje Dostojewski panu Bogu za to, iż „mnie w wierze świętey catholickiey zachowawszy dotąd przy wszelkich swoich hoynych darach użyczał pożycia (...). Naprzód ciało moye grzeszne, które jeśliby do pochowania przyszło, miła małżonka moya w kościele ichmościów oyców Franciszkanów conventu pińskiego w sklepie pogrześć y jako ziemię ziemi bez żadney świeckiey pompy y niepotrzebney (…), szpitale tylko y ubogie według przemożenia opatrzywszy, niedługo trzymając oddać ma, na który to kościół jako za pogrzeb, mieysce, tak y aby za duszę y grzechi moje miłosierny naywyższego Pana majestat błagano, złotych pięćdziesiąt, także ichmościom oycom Jezuitom Collegium Pińskiego Societatis Jesu na mszę świętę złotych dwadzieścia polskich miła małżonka moja oddać powinna, teyże y naznaczam. Dobra moje, majętność Lachowicze tak część moję wieczystą, jako y część zeszłego jegomości pana Lwa Dostojewskiego, rodzonego mego, (…) małżonce mey miłey, jeymości pani Helenie Godebskiey Piotrowey Dostojewskiey, którey po wszystek czas życia mojego szczerey przyjaźni y uprzeymey małżeńskiey doznawałem miłości, (…) także rzeczy moje ruchome y inne dobra (…) tym ostatnim mey woli testamentem zapisuję” (…).
Do siódmego pokolenia Dostojewskich można policzyć siostry Katarzynę, Annę i Jadwigę (córki Piotra Benedyktowicza Dostojewskiego); Filona (sędziego pińskiego); Teodora (członka Głównego Trybunału Głównego W. Ks. L.); Piotra (syna Stefana) z żoną Dorotą Stanisławowną Gogolewską; Szczęsnego (w 1634 r. obwiniony razem z synem Andrzejem o morderstwo podstarościego mińskiego Mikołaja Jelskiego); Abrama (syna Szczęsnego, a brata Andrzeja), który władał dobrami Posinicze i miał za żonę Marynę Koźlakowską, właścicielkę (około 1654) dóbr Zawidczyce. Jego brat Jerzy miał żonę Nastazję Terlecką, od której w 1653 r. otrzymał w posagu część posiadłości Płotnice. Abram Dostojewski miał syna Jana. Mikołaj był właścicielem dóbr: Dostojewo, Lachowicze, Kuczewskie; żoną jego była Audocja Krupczanka; miał syna Jana, który z kolei był żonaty pierwszy raz z Zofią Wysłouchówną, drugi raz z Heleną Ordzianką Bułharską. Bazyli Dostojewski w XVII w. posiadał dobra Uholce i miał za żonę Konstancję Achmatównę, ziemiankę powiatu pińskiego.

Dr Jan Ciechanowicz